کریدور شمال-جنوب (INSTC) به عنوان یک پروژه بزرگ و استراتژیک، نقش مهمی در بهبود زنجیره تأمین جهانی و کاهش زمان و هزینه حمل و نقل بین آسیا، اروپا و خاورمیانه دارد. این مسیر که از بنادر هند شروع شده و از طریق ایران به سمت روسیه و اروپا ادامه می‌یابد، در سال‌های اخیر شاهد رشد چشمگیر تجاری و توسعه زیرساخت‌های مرتبط بوده است. در این مقاله از سایت آگاهی بخش به بررسی کریدور شمال-جنوب میپردازیم.
ساختار و مسیر کریدور شمال-جنوب
این کریدور از ترکیب حمل و نقل دریایی، ریلی و جاده‌ای بهره می‌برد که به انتقال کالاها از بنادر جنوب آسیا به اروپا کمک می‌کند. مسیر اصلی شامل موارد زیر است:
- هند: شروع مسیر از بنادر مهم مانند بمبئی
- ایران: گذر از بنادر چابهار و بندرعباس و ادامه مسیر به سمت شمال (با پروژه‌های توسعه‌ای مانند خط ریلی رشت-آستارا)
- آذربایجان و روسیه: اتصال به شبکه حمل‌ونقل اروپایی از طریق زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای
تجارت بین هند و روسیه از طریق INSTC (کریدور شمال-جنوب)
رشد چشمگیر تجارت
طبق اعلام مسئولان روسیه، در سال 2024، گردش تجاری بین هند و روسیه از مرز 66 میلیارد دلار عبور کرده است و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده به 100 میلیارد دلار برسد. این رشد قابل توجه تحت تأثیر موارد زیر قرار گرفته است:
- کاهش هزینه‌های حمل و نقل: کاهش 56 درصدی هزینه‌ها منجر به افزایش 1.7 برابری حجم محموله‌ها شده است.
- افزایش تنوع کالاها: برای اولین بار کالاهایی مانند دانه جو و سایر محصولات کشاورزی از طریق قطارهای اختصاصی (مانند قطار “Agroexpress”) از منطقه جنوبی اورال به هند ارسال شده‌اند.
بیشتر بخوانید: نواف سلام کیست؟ حقایقی که درباره او نمی‌دانید!
دسته‌بندی کالاهای حمل شده
بر اساس گزارش‌ها، دسته‌بندی کالاهای حمل شده از طریق این کریدور به صورت زیر است:
- واردات به روسیه:
- مصالح ساختمانی
- پوشاک و کفش
- برنج
- محصولات پلاستیکی
- شکلات و آب‌نبات
- ادویه‌ها و کنسانتره‌های غذایی
- صادرات به هند:
- محصولات کاغذی و پالپ
- چوب و محصولات مرتبط با آن
- محصولات بهداشتی
- مبلمان
- مصالح سقفی و محصولات غذایی
این تنوع در کالاها نشان از توان رقابتی و انعطاف‌پذیری کریدور شمال-جنوب در جذب بازارهای مختلف دارد.
چالش‌ها و نیازهای زیرساختی کریدور شمال-جنوب
با وجود دستاوردهای قابل توجه، برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های INSTC، چند نکته کلیدی وجود دارد که باید به آن‌ها پرداخته شود:
- توسعه زیرساخت‌ها:
- ساخت و تکمیل بخش‌های مفقود شده مانند خط ریلی رشت-آستارا
- بهبود امکانات بندری و رفع گلوگاه‌ها در بنادر
- ساده‌سازی رویه‌های اداری:
- بهینه‌سازی کنترل‌های گمرکی و فیتوسانیته
- اجرای سامانه‌های دیجیتال جهت تبادل اسناد به صورت یکپارچه
- چالش‌های مالی:
- غلبه بر فشارهای ناشی از تحریم‌ها
- رفع پیچیدگی‌های مرتبط با تسویه حساب‌های بین‌المللی
- افزایش آگاهی بازار:
- اطلاع‌رسانی به شاحنان و شرکت‌های لجستیکی درباره امکانات و مزایای استفاده از این مسیر ترانزیتی
ویژگی‌های کلیدی کریدور شمال-جنوب:
- مسیر ترانزیتی:
این کریدور از هند (بندر بمبئی) شروع شده، از طریق دریا به ایران (بندر چابهار و بندرعباس) می‌رسد، سپس از طریق ریل و جاده به شمال ایران و جمهوری آذربایجان و از آنجا به روسیه و اروپا متصل می‌شود. - مزایا:
- کاهش زمان حمل‌ونقل از 40-45 روز (از طریق کانال سوئز) به حدود 20-25 روز
- کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل بین 30 تا 40 درصد
- تقویت جایگاه ایران به‌عنوان هاب ترانزیتی منطقه
- اهمیت ژئوپلیتیک:
- تقویت نقش ایران در تجارت جهانی
- کاهش وابستگی روسیه به مسیرهای اروپایی، به‌ویژه بعد از تحریم‌ها
- افزایش تعامل اقتصادی میان ایران، هند و روسیه
- چالش‌ها و فرصت‌ها:
- نیاز به توسعه زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای ایران، مانند اتصال رشت-آستارا
- رقابت با مسیرهای دیگر مثل کریدور میانی (ترکیه-آذربایجان-گرجستان)
- جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه مسیر
بیشتر بخوانید: ترکیه و عربستان بازار مرغ منطقه را صاحب شدند، بررسی دلایل و پیامدها
مزایای کریدور شمال-جنوب برای ایران
ایران به عنوان یکی از اعضای اصلی این کریدور، از مزایای متعددی برخوردار می‌شود:
- تقویت نقش استراتژیک ایران:
ایران به عنوان هاب ترانزیتی منطقه‌ای، می‌تواند نقش مهمی در حمل و نقل کالا بین آسیا، اروپا و خاورمیانه ایفا کند. - افزایش درآمدهای ارزی:
رشد تجارت و عبور کالا از بنادر ایرانی، فرصت‌های درآمدزایی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی را افزایش می‌دهد. - بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل:
توسعه پروژه‌های مرتبط مانند خط ریلی رشت-آستارا، نه تنها خدمات حمل و نقل را بهبود می‌بخشد، بلکه منجر به اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی در مناطق مجاور نیز می‌شود. - کاهش زمان و هزینه‌های لجستیکی:
با بهره‌گیری از کریدور INSTC، زمان حمل و نقل کالاها کاهش یافته و هزینه‌های لجستیکی به مراتب کمتر می‌شود که در نتیجه موجب افزایش رقابت‌پذیری کالاهای تولیدی ایران در بازارهای جهانی می‌گردد. - تسهیل تجارت منطقه‌ای:
این کریدور زمینه‌ای مناسب برای افزایش تبادلات تجاری میان ایران، هند و روسیه فراهم می‌آورد و نقش ایران را در تقویت همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای برجسته می‌کند.
چشم‌انداز و برنامه‌های آتی کریدور شمال-جنوب
بر اساس گزارش‌ها، چشم‌انداز رشد تجارت از طریق INSTC در سال‌های آتی بسیار امیدوارکننده است. برخی از نکات کلیدی در این راستا عبارتند از:
- گسترش حجم معاملات:
دستیابی به هدف 100 میلیارد دلار تجارت بین هند و روسیه تا سال 2030 از جمله اهداف مهم این کریدور به شمار می‌آید. - بهبود و توسعه خدمات لجستیکی:
تلاش‌های جاری موسسات بزرگ حمل و نقل مانند RZD Holding و RZD Logistics در جهت کاهش زمان تحویل و افزایش حجم محموله‌ها، نشان از پتانسیل بالای این مسیر دارد. - همگام‌سازی با تغییرات جهانی:
پاسخگویی به چالش‌های ناشی از تحریم‌ها و تطبیق با استانداردهای بین‌المللی، از اولویت‌های برنامه‌ریزی آینده برای بهره‌برداری بهینه از INSTC است.
نتیجه‌گیری
کریدور شمال-جنوب به عنوان یک پروژه بزرگ و استراتژیک، نه تنها مسیر جدیدی برای تجارت بین هند و روسیه ایجاد کرده، بلکه فرصتی منحصر به فرد برای ایران فراهم نموده است تا نقش مهمی در زنجیره تأمین جهانی ایفا کند. با توجه به کاهش هزینه‌های حمل و نقل، افزایش تنوع کالاهای ترانزیتی و توسعه زیرساخت‌های مرتبط، این کریدور می‌تواند به یک نیروی محرکه برای رشد اقتصادی منطقه تبدیل شود.
برای دستیابی به این اهداف، رفع چالش‌های زیرساختی، ساده‌سازی رویه‌های اداری و افزایش آگاهی بازار از اهمیت بالایی برخوردار است.