ایران و افغانستان، دو کشور همسایه که روابط تاریخی، فرهنگی و اقتصادی نزدیکی دارند، در سال‌های اخیر با ایجاد زیرساخت‌ها و توافقات مختلف، تلاش کرده‌اند تا زمینه‌های همکاری در بخش‌های مختلف، به ویژه معادن، را گسترش دهند. یکی از پروژه‌های کلیدی در این راستا، ایجاد منطقه ویژه اقتصادی معدنی مشترک در مرز ایران و افغانستان است. این منطقه می‌تواند به‌ویژه در زمینه صادرات مواد معدنی، ترانزیت کالا، و بهره‌برداری از منابع معدنی افغانستان نقش اساسی ایفا کند. در این مقاله از سایت آگاهی بخش به بررسی ایجاد منطقه ویژه اقتصادی معدنی مشترک ایران و افغانستان و افزایش 83 درصدی صادرات ایران به افغانستان پرداخته ایم. در ادامه همراه ما باشید.
ظرفیت‌های معدنی افغانستان و ایران
افغانستان به‌عنوان کشوری با منابع معدنی عظیم، از جمله مس، طلا، آهن، لیتیوم و سنگ‌های تزئینی، پتانسیل بالایی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش معدن دارد. طبق گزارش‌های مختلف، منابع معدنی افغانستان به‌ویژه مس و لیتیوم به حدی وسیع هستند که می‌توانند افغانستان را به یکی از مراکز مهم معدنی در جهان تبدیل کنند. برای مثال، ذخایر مس افغانستان در پروژه «مس عینک» به بیش از ۶۰ میلیون تن می‌رسد که ارزش اقتصادی آن بالغ بر صدها میلیارد دلار است.
ایران با سابقه طولانی در استخراج و فرآوری مواد معدنی و نیز دسترسی به بازارهای جهانی از طریق بنادر خود، یکی از شرکای طبیعی افغانستان در این زمینه محسوب می‌شود. ایران می‌تواند با استفاده از تجربه، فناوری و زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود، به بهره‌برداری از منابع معدنی افغانستان بپردازد و به توسعه این بخش کمک کند.
بیشتر بخوانید: ماجرای اسارت کامیونداران ایرانی در افغانستان چیست؟ تحلیل وضعیت و دلایل عدم بازگشت بارها
ایجاد منطقه ویژه اقتصادی معدنی مشترک
منطقه ویژه اقتصادی معدنی مشترک ایران و افغانستان که در نقطه صفر مرزی میان دو کشور و به‌ویژه در شهرستان خواف ایجاد می‌شود، می‌تواند در تسهیل روندهای تجاری و معدنی تأثیر بسزایی داشته باشد. خواف به‌دلیل موقعیت استراتژیک خود در بخش حمل‌ونقل ریلی و ترانزیت بین‌المللی، به‌عنوان مرکز مهمی برای گسترش روابط تجاری و معدنی در نظر گرفته شده است. مقامات ایران در حال توسعه زیرساخت‌های این منطقه از جمله ایجاد گمرک مشترک و تسهیل روندهای صادرات و واردات هستند.
به علاوه، شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با هدف تبدیل خواف به یکی از پایگاه‌های کلیدی ترانزیت ریلی منطقه، اقدام به ایجاد مرکز لجستیک حمل‌ونقل در این منطقه کرده است. این زیرساخت‌ها می‌تواند به تسهیل فرآیند صادرات و انتقال کالاهای معدنی افغانستان به ایران و از آنجا به سایر نقاط جهان کمک کند.
رشد صادرات ایران به افغانستان
در سال‌های اخیر، حجم صادرات ایران به افغانستان به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. طبق آمارهای منتشرشده، صادرات غیرنفتی ایران به افغانستان در سال ۲۰۲۴ به بیش از سه میلیارد و ۱۴۳ میلیون دلار رسید که نسبت به سال قبل، رشد ۸۳ درصدی را نشان می‌دهد. این آمار نشان‌دهنده گسترش چشمگیر روابط تجاری دو کشور است و بیانگر پتانسیل بالای این بازار برای کالاهای ایرانی است.
در مقابل، صادرات افغانستان به ایران نیز افزایش یافته است. ارزش صادرات افغانستان به ایران در سال ۲۰۲۴ به ۵۴ میلیون دلار رسید که نسبت به سال ۲۰۲۳، رشد ۱۱۶ درصدی را تجربه کرده است. این افزایش صادرات می‌تواند به‌ویژه در زمینه مواد معدنی و محصولات کشاورزی از جمله سنگ‌های معدنی، گاز طبیعی، سیمان و محصولات پتروشیمی باشد.
فرصت‌های همکاری در بخش معدن
با توجه به منابع معدنی غنی افغانستان، ایران می‌تواند در پروژه‌های استخراج معادن مختلف در این کشور مشارکت کند. برای مثال، در زمینه معادن سنگ آهن، افغانستان دارای ذخایری بالغ بر ۲.۲ میلیارد تن سنگ آهن است که ارزش آن به بیش از ۳۵۰ میلیارد دلار می‌رسد. ایران با داشتن تجربه و فناوری مناسب در این حوزه، می‌تواند در فرآوری و استخراج این مواد معدنی سرمایه‌گذاری کند.
علاوه بر سنگ آهن، معادن تراورتن در ولایت‌های بامیان، غزنی و هلمند افغانستان می‌توانند فرصت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری ایرانی‌ها ایجاد کنند. سنگ تراورتن افغانستان به‌ویژه برای پروژه‌های ساختمانی و تزئینی در بازارهای جهانی بسیار مورد توجه است. ایران می‌تواند به‌عنوان یک شریک تجاری در فرآوری و صادرات این سنگ‌ها به بازارهای آسیایی و اروپایی نقش ایفا کند.
چالش‌ها و موانع همکاری بین ایران و افغانستان
با وجود پتانسیل‌های زیاد، برخی چالش‌ها و موانع بر سر راه همکاری‌های معدنی ایران و افغانستان قرار دارد. یکی از این چالش‌ها، اختلافات سیاسی و امنیتی است که می‌تواند بر روند همکاری‌ها تأثیر منفی بگذارد. از سوی دیگر، مسئله آب یکی از مهم‌ترین مسائلی است که در روابط ایران و افغانستان همواره وجود داشته و می‌تواند بر پروژه‌های مشترک معدنی نیز تأثیرگذار باشد.
اختلافات در زمینه تقسیم منابع آبی، به‌ویژه در خصوص رود هیرمند که از افغانستان به ایران می‌آید، همواره یک دغدغه بزرگ بوده است. این اختلافات می‌تواند باعث تنش‌های سیاسی و اقتصادی میان دو کشور شود و تأثیر منفی بر پروژه‌های اقتصادی، از جمله همکاری‌های معدنی، بگذارد. بنابراین، مدیریت هوشمندانه منابع آبی و توافقات دوجانبه در این زمینه می‌تواند به تقویت روابط دو کشور کمک کند.
راهکارهای مقابله با چالش‌ها
برای غلبه بر چالش‌های موجود، دو کشور باید همکاری‌های خود را در زمینه‌های مختلف گسترش دهند. ایجاد زیرساخت‌های تجاری و ترانزیتی مناسب، به‌ویژه در زمینه صادرات و واردات کالاهای معدنی، می‌تواند به تسهیل این همکاری‌ها کمک کند. همچنین، تقویت دیپلماسی اقتصادی و حل و فصل اختلافات آبی از طریق مذاکرات دوجانبه می‌تواند به کاهش تنش‌ها و تسهیل فرآیندهای تجاری کمک کند.
بیشتر بخوانید: ریشهی تنش های بین افغانستان و پاکستان
آینده صادرات ایران به افغانستان
با توجه به رشد چشمگیر صادرات ایران به افغانستان، آینده اقتصادی دو کشور در بخش معدن و تجارت به‌ویژه در زمینه محصولات معدنی روشن به نظر می‌رسد. ایران می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌های موجود، افغانستان را به یکی از شرکای تجاری و معدنی خود تبدیل کند و از مزایای این همکاری بهره‌برداری کند.
در حال حاضر، ایران پنجمین کشور مقصد صادراتی برای افغانستان است و از این رو، تقویت زیرساخت‌ها و همکاری‌های اقتصادی در زمینه‌های مختلف می‌تواند به تقویت جایگاه ایران در بازار افغانستان و دیگر کشورهای آسیای میانه کمک کند.
نتیجه‌گیری
ایجاد منطقه ویژه اقتصادی معدنی مشترک میان ایران و افغانستان می‌تواند فرصت‌های اقتصادی بزرگی برای هر دو کشور فراهم آورد. با توجه به ظرفیت‌های معدنی افغانستان، موقعیت جغرافیایی ایران و افزایش صادرات دو کشور به یکدیگر، این همکاری‌ها می‌توانند به‌طور چشمگیری در رشد اقتصادی و توسعه پایدار منطقه مؤثر واقع شوند. البته، باید توجه داشت که چالش‌های امنیتی، سیاسی و منابع آبی نیز باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرند تا این پروژه‌ها به‌طور مؤثر به نتیجه برسند.